ที่มา ลายบัวสวรรค์

ลายบัวสวรรค์

บัวสวรรค์หรือกัตาตาเวียเดิมเป็นชื่อของดอกไม้ในอเมริกาเขตร้อน ลำต้นสูง 4-8 เมตร ใบเดี่ยว เรียงสลับ รูปไข่สีชมพู คล้ายดอกบัวหลวงแต่ใหญ่กว่า กลีบดอกค่อนข้างหนา ซ้อนกัน เมื่อบานจะมีเส้นผ่าศูนย์กลางราว 5-7 ซม. ภายในมีเกสรสีเหลืองและชมพูจำนวนมากงองุ้มเข้าหากัน ดั่งที่กล่าวไปข้างต้นในลายพุ่มข้าวบิณฑ์ ว่าแต่เดิมนั้นเหล่าบรรดาช่างศิลป์ช่างผูกลายมักใช้รูปทรงของดอกบัวในการฝึกขึ้นลวดลาย ก่อนจะพัฒนาตัดทอนเป็นเส้นกระหนกลายเว้าโค้งต่างๆ บัวสวรรค์เองก็เช่นกัน ด้วยรูปลักษณ์ที่สมมาตรสวยงาม คติความเชื่อเกี่ยวกับศาสนา และชื่อพันธ์ไม้ที่เป็นสิริมงคล จึงไม่น่าแปลกนักที่ลายบัวสวรรค์จะได้รับความนิยมอย่างมากในการเขียนผูกลาย หรือถูกปรับนำไปใช้กับเครื่องเบญจรงค์ หรือเป็นที่นิยมอย่างมากกับผ้าขิดไหมลายบัวสวรรค์

คติความเชื่อของดอกบัว

เดิมนั้นดอกบัวในงานช่างฝีมือหรืองานทางพุทธศิลป์ส่วนมากที่เราพบเห็นกันตามวัดวาอาราม ก็ล้วนแต่มีดอกบัวมาเป็นส่วนประกอบทั้งสิ้น ดอกบัวนั้นนอกจากรูปลักษณ์ที่สมมาตรสวยงามตามที่กล่าวไปข้างต้นแล้ว ยังเคลืบไปด้วยคติธรรมคติความเชื่อทางพุทธศาสนาอีกมากมาย อาทิเช่น เป็นภาพแทนของการประสูติของพระพุทธองค์ตามตำนานที่กล่าวถึง ดอกบัวทั้งเจ็ดที่รองพระบาทของพระพุทธองค์หลังประสูติ หรือหนึ่งในหลักคำสอนสำคัญของพุทธศาสนา เรื่องบัวสี่เหล่าอธิบายโดยง่ายคือ เมื่อแรกตรัสรู้ พระพุทธองค์ทรงพิจารณา พระธรรมที่ทรงบรรลุนั้นมีความละเอียดอ่อนสุขุมคัมภีรภาพ ยากต่อบุคคลจะรู้ เข้าใจและปฏิบัติได้ เพราะบุคคลนั้นมีหลายจำพวก บางพวกสอนได้ บางพวกสอนไม่ได้ เปรียบเสมือนบัวสี่เหล่า (ตามนัยสุมังคลวิลาสินี) ซึ่งเป็นการประยุกต์มาจากพุทธพจน์เรื่องบุคคล 4 จำพวกที่ตรัสไว้ในอุคฆฏิตัญญุสูตร โดยจำแนกไว้ดังนี้

1 อุคคฏิตัญญู พวกที่มีสติปัญญาฉลาดเฉลียว เป็นสัมมาทิฏฐิ
2 วิปจิตัญญู พวกที่มีสติปัญญาดี เป็นสัมมาทิฏฐิ
3 เนยยะ พวกที่มีสติปัญญาน้อย แต่เป็นสัมมาทิฏฐิ
4 ปทปรมะ พวกที่ไร้สติปัญญา และยังเป็นมิจฉาทิฏฐิ

ด้วยเหตุนี้ดอกบัวในความหมายทางพุทธเอง จึงไม่ใช่แค่ความสวยงามวิจิตรแต่เคลืบแฝงไปด้วยปรัชญาของพระพุธองค์หลักธรรมคำสอน การตื่นรู้และความรู้ความสามารถของช่างศิลป์ ช่างผูกลาย ช่างทอผ้าไทย ที่ได้นำทั้งความสามารถและคติทางความเชื่อมาประยุกต์อยู่ในงานศิลปะหัตกรรมให้เป็นแบบอย่างคนรุ่นถัดไปได้ต่อยอดพัฒนา ดังที่เราจะเห็นได้ในลายผ้าขิดไหม หรือเครื่องเบญจรงค์อันวิจิตรในปัจจุบัน

ตัวอย่างลายบัวสวรรค์